Η λύση της κρίσης για πολλούς βρίσκεται στην έκδοση χρήματος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Ακούγεται απλό και μάλλον μη αμφιλεγόμενο – στο κάτω-κάτω της γραφής, ποιος θα πάθει κάτι αν τυπώσει λίγο χρήμα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.  Αυτό ακριβώς έκανε το Federal Reserve στις ΗΠΑ και δεν προκάλεσε πληθωρισμό. Οι Γερμανοί που ανθίστανται εμφανίζονται περίπου ως τρελοί. Ας δούμε όμως ένα παράδειγμα για το πώς ακριβώς δουλεύει το πράγμα.

Ας υποθέσουμε ότι ο προϋπολογισμός μιας χώρας εμφανίζει έσοδα 900 ευρώ, έξοδα 1.000, και συνεπώς έλλειμμα 100 ευρώ. Η κυβέρνηση της χώρας αποφασίζει να εκδώσει ένα ομόλογο αξίας 100 ευρώ προκειμένου να χρηματοδοτήσει το έλλειμμα αυτό. Πουλάει λοιπόν ένα  ομόλογο αξίας 100 ευρώ και χρησιμοποιεί το έσοδο από την πώληση για να καλύψει το έλλειμμα.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι η χώρα αυτή αποφασίζει να «νομισματοποιήσει» το χρέος, να εκδώσει χρήμα σε πιο απλά ελληνικά: η κεντρική τράπεζα βάζει χαρτί και μελάνι στον εκτυπωτή και τυπώνει ένα χαρτονόμισμα των εκατό ευρώ. Με το χαρτονόμισμα αυτό η κεντρική τράπεζα παρεμβαίνει στις αγορές ομολόγων της χώρας και αγοράζει ισόποσης αξίας χρέος — ας υποθέσουμε το ίδιο ομόλογο των 100 ευρώ που είχε εκδώσει η κυβέρνηση της χώρας.
Στο τέλος της ιστορίας, η κυβέρνηση της χώρας έχει 1.000 ευρώ να ξοδέψει, 900 από τη συλλογή φόρων και 100 από το χαρτονόμισμα που εκτύπωσε η κεντρική τράπεζα. Ποια είναι λοιπόν τα αποτελέσματα της άσκησης:

Ας υποθέσουμε προς στιγμήν ότι τα σε κυκλοφορία χαρτονομίσματα της χώρας ήταν 1900 ευρώ πριν τυπωθεί το νέο κατοστάρικο. Από εκεί που οι κάτοχοι των χαρτονομισμάτων αυτών είχαν το 100% του πλούτου (και άρα μπορούσαν να αγοράσουν το 100% των προϊόντων και υπηρεσιών) τώρα έχουν το 95%. Συνεπώς, οι κάτοχοι του χρήματος, οι πολίτες, έγιναν κατά 5% φτωχότεροι — τους επιβλήθηκε επί της ουσίας ένας φόρος 5% επί των χαρτονομισμάτων και των καταθέσεών τους για να μπορεί το κράτος να χρηματοδοτήσει το έλλειμμά του. Αυτό δεν ακούγεται κατ’ αρχάς τόσο άσχημο, μέχρι να παρατηρήσει κανείς ότι ο συντελεστής αυτής της φορολόγησης δεν είναι προοδευτικός: 5% θα πληρώσει και ο φτωχός και ο πλούσιος κάτοικος της χώρας.  Αν η κυβέρνηση δεν είχε τη δυνατότητα να τυπώσει χρήμα κι έπρεπε να χρηματοδοτήσει το έλλειμμά της με αύξηση των φορολογικών εσόδων, η φορολόγηση των πλουσίων θα ήταν σημαντικά υψηλότερη από τη φορολόγηση των φτωχών. Συνεπώς, η έκδοση χρήματος επιβαρύνει δυσανάλογα τους φτωχούς προς όφελος των πλουσίων, μεταβιβάζει με άλλα λόγια πλούτο από τους φτωχούς στους πλούσιους.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι η κυβέρνηση της χώρας αυτής είναι διεφθαρμένη. Αφενός παίρνει μίζες από δημόσια έργα κι αφετέρου διοχετεύει τις κοινωνικές παροχές σε ημετέρους.  Έχει λοιπόν εμπνευστεί η κυβέρνηση αυτή ένα πρόγραμμα δημοσίων έργων και κοινωνικών παροχών σημαντικού ύψους. Αν δεν είχε τη δυνατότητα να εκδώσει χρήμα, θα έπρεπε να ανακοινώσει ταυτόχρονα και την αύξηση της φορολογίας των πολιτών — αλλιώς, οι τιμές των ομολόγων της χώρας αυτής θα κατέρρεαν. Η αύξηση αυτή βέβαια, αφενός θα επιβάρυνε περισσότερο τους πλουσιότερους (που, σε μια κρατικοδίαιτη χώρα, είναι συνήθως διαπλεκόμενοι με την εκάστοτε κυβέρνηση) κι αφετέρου θα μείωνε τη δημοτικότητα του κυβερνώντος κόμματος. Με την έκδοση χρήματος αποφεύγονται και τα δύο αυτά προβλήματα.

Τέλος, ας υποθέσουμε ότι η κυβέρνηση είχε φίλους τραπεζίτες που είχαν σημαντικές θέσεις σε ομόλογα της χώρας αυτής. Αν οι τράπεζές τους είχαν πρόβλημα και η κυβέρνηση επιδοτούσε απευθείας τους μετόχους των τραπεζών αυτών (αυξάνοντας πάντα τη φορολόγηση), είναι βέβαιο ότι θα αντιμετώπιζε την κοινωνική κατακραυγή. Αν όμως έπειθε την κεντρική τράπεζα της χώρας να τυπώσει χρήμα και να αγοράσει ομόλογα, αυτό θα οδηγούσε σε αύξηση των τιμών των ομολόγων – και μείωση των ζημιών των τραπεζών. Χωρίς να ανοίξει μύτη.

Οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα, πράγματα προφανώς ΔΕΝ είναι συμπτωματική και δεν περιορίζεται στα ελληνικά πράγματα. Υπάρχουν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες κυβερνήσεις με παρόμοιες πρακτικές και συμφέροντα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχουν και σοβαρά επιχειρήματα υπέρ μιας λιγότερο περιοριστικής νομισματικής πολιτικής — ιδίως όταν οι αναπτυσσόμενες χώρες αποδέχονται  για τους δικούς του λόγους το χρήμα που τυπώνει η δύση σαν να ήταν λίρα εκατό. Απλώς, καλό είναι να είμαστε ψυλλιασμένοι για το ποια είναι τα συμφέροντα κάποιων απ’ όσους υποστηρίζουν τις θέσεις αυτές.

*Ο Γιώργος Κιντής είναι οικονομολόγος.