Πρόσφατα, λόγω της κλιμακούμενης όξυνσης των πολιτικών αντιπαραθέσεων, ως απόρροια της πρωτόγνωρης οικονομικής και πολιτικής κρίσης που βιώνει η μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού, επανήλθε – εκ νέου, με ένταση στην επικαιρότητα – η συζήτηση/αντιπαράθεση περί του παρακράτους. Τι είναι, όμως, ακριβώς το παρακράτος; Πού και πότε σχηματίζεται; Ποια είναι η δράση του; Χωρίς να επεκταθούμε σε αναλύσεις περί της εννοίας του κράτους, θα προσπαθήσουμε – εν συντομία – να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα.

Photo: kelco/Flickr

Με το παρακράτος υποδηλώνεται, κυρίως, μυστικά οργανωμένη εξουσία που βρίσκεται πλησίον και παρά του κράτους, δρα έναντι αυτού – ενίοτε δε και εναντίον του – σε κάθε περίπτωση, όμως, εν αντιθέσει του επικρατούντος Συντάγματος. Στο ελληνικό πολιτικό λεξιλόγιο καθιερώθηκε μετά τον εμφύλιο πόλεμο, κυρίως στις δεκαετίες του ΄50 και του ΄60. Δεν αποτελεί, βέβαια, μόνο ελληνικό φαινόμενο. Την ύπαρξη και δράση του συναντάμε και σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα στη γειτονική Ιταλία ως κράτος εν κράτει (stato nello stato) και την Τουρκία, ως βαθύ κράτος (derin devlet).

Πρόκειται, δηλαδή, για ένα παράλληλο κρατικό δίκτυο, το οποίο υφίσταται πέραν των διαφορετικών μορφών σχηματισμού κρατικής εξουσίας. Μιλάμε για δίκτυο, διότι περιλαμβάνει όλα τα κρατικά όργανα και μηχανισμούς εξουσίας· παράλληλο ακριβώς, διότι δρα στο παρασκήνιο του κράτους, το οποίο και το υποθάλπει· κρατικό, διότι, αν και συνήθως μη δημόσιο, αποτελεί το στήριγμα των κυρίαρχων τάξεων, αποβλέποντας στη διασφάλιση και διατήρηση της εξουσίας τους (Ν. Πουλαντζάς).

Αρχικά το παρακράτος σχηματίζεται εντός του κατεξοχήν κυρίαρχου μηχανισμού του κράτους (του στρατού), αποκτώντας στη συνέχεια και μια «σχετική αυτονομία» απέναντι στο επίσημο κράτος. Η δραστηριότητά του συνίσταται πρωτίστως στην οργάνωση και διάδοση παραποιημένων πληροφοριών και ψευδών ειδήσεων· στην περιστολή και καταστολή δραστηριοτήτων κοινωνικών κινημάτων· στη συκοφάντηση πολιτικών προσώπων και κομμάτων· στην υπόθαλψη και οργάνωση τρομοκρατικών ενεργειών ακόμη και δολοφονιών δημοφιλών πολιτικών προσώπων (όπως η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, του Πατρίς Λουμούμπα ή το «μακελειό» δεκάδων διαδηλωτών την Πρωτομαγιά του 1977 στην πλατεία Τακσίμ της Κων/πολης ή η υπόθεση «βαριοπούλα» κ.ά.). Οι παραπάνω τρομοκρατικές ενέργειας είχαν ως στόχο να εκφοβίσουν τους ψηφοφόρους και να εμποδίσουν την άνοδο ενός δημοφιλούς κινήματος/κόμματος στη διακυβέρνηση της χώρας.

Το παρακράτος δραστηριοποιείται, κυρίως, κατά την περίοδο έξαρσης πολιτικών και οικονομικών κρίσεων, προκειμένου να εμποδίσει αλλαγές του συσχετισμού των δυνάμεων, προς όφελος εκείνων που επικαλούνται ουσιαστικές αλλαγές του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος. Στην έσχατη δε των περιπτώσεων, να κατευθύνουν και διασφαλίσουν το πέρασμα της εξουσίας από μια δημοκρατική κοινοβουλευτική μορφή σε ένα σχήμα κράτους έκτακτης ανάγκης, όπως συνέβη με την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα στις 21 Απρίλη του 1967 και στη Χιλή στις 11 Σεπτέμβρη 1973. Παρακρατικοί μηχανισμοί λειτούργησαν και έδρασαν και εντός της δυτικής συμμαχίας, του ΝΑΤΟ. Η ύπαρξή τους αποκαλύφθηκε μόλις στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 στην Ιταλία. Το μυστικό δίκτυο που έφερε την κωδική ονομασία «Gladio=σπαθί», στην Ελλάδα «Sheep skin=δέρμα προβάτου (βλ. Der Spiegel48/1990)», είχε χρησιμοποιηθεί ως εκτελεστικό όργανο στο πλαίσιο της πολιτικής «στρατηγικής της έντασης». Οι τρομοκρατικές ενέργειες της Ακροδεξιάς στόχευαν στο να σπείρουν το φόβο στο εκλογικό σώμα, αποτρέποντας έτσι την άνοδο στην εξουσία αριστερών ή και κομμουνιστικών κομμάτων στις χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ. Το παρακράτος μπορεί να εξαφανιστεί μόνο με τη μετάβαση σε μια ριζοσπαστική δημοκρατικοποίηση και δημόσιο έλεγχο των κρατικών μηχανισμών εξουσίας, κυρίως με την αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας του στρατού εντός των μηχανισμών εξουσίας και, τέλος, με την κατάργηση των «στεγανών» της εξουσίας που υποθάλπουν το σχηματισμό τέτοιων μηχανισμών.

του Δημήτριου Ν. Τσακίρη

*Ο Δημήτριος Ν. Τσακίρης είναι καθηγητής στο ΤΕΙ Ηπείρου.
________________________________________________________________
Shortlink: http://wp.me/p1eFQy-2gq