Ήταν απόγευμα της 14ης Ιανουαρίου 1930, όταν ο 23χρονος Horst Wessel, φιλόδοξος Sturmführer των Ταγμάτων Εφόδου του Βερολίνου, πυροβολήθηκε και τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από έναν άγνωστο.

Πώς έγιναν τα γεγονότα: Ο τομέας ευθύνης του νεαρού Ναζί ήταν στην Alexanderplatz. Λίγους μήνες πριν το συμβάν, στην Grosse Frankfurter Strasse, τη σημερινή Karl Marx Allee, γνώρισε μία νεαρή πόρνη, την Erna Jänicke, και σχετίστηκε μαζί της. Η σχέση τους είχε σκαμπανεβάσματα, άλλωστε όταν η φτώχεια μπαίνει από την πόρτα ο έρωτας πετάει από το παράθυρο. Και μάλιστα πετάει πολύ πιο εύκολα όταν βρεθεί κάποιος να το ανοίξει. Η Elisabeth Salm, σπιτονοικοκυρά του δωματίου που έμεναν ο Horst με την Erna, ήταν από τους ανθρώπους που ανοίγουν την πόρτα στη φτώχεια. Τα ενοίκια στη μικρή κάμαρα του ζευγαριού καθυστερούσαν και μαζεύονταν, και οι τσακωμοί της Salm με τον Horst Wessel ήταν καθημερινοί.

Όμως δεν έφτανε μόνο η γκρίνια της φτώχειας. Επιπλέον στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης του 1930 λίγα πράγματα δεν είχαν πολιτικό χρώμα. Έτσι, το γεγονός ότι ο 23χρονος ήταν δραστήριο μέλος των SA και ο σύζυγος της σπιτονοικοκυράς του παλιός κομμουνιστής, δυναμίτιζε τους τσακωμούς με μεγαλύτερη ένταση. Έτσι, το απόγευμα της 14ης Ιανουαρίου, μετά έναν ακόμα έντονο τσακωμό, κάποιος χτύπησε την πόρτα του ζευγαριού, ο Horst Wessel άνοιξε και δέχτηκε έναν πυροβολισμό στο κεφάλι. Χαροπάλεψε στο νοσοκομείο για πάνω από έναν μήνα μέχρι που κατέληξε στις 24 Φεβρουαρίου.

Δεν μάθαμε ποτέ το ποιος και το γιατί, αλλά η αστυνομία συνέλαβε σαν ηθικό αυτουργό τον τοπικό γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος ο οποίος καταδικάστηκε σε έξι χρόνια φυλακή, ποινή που δεν εξέτισε διότι όταν το 1933 ο Χίτλερ έγινε Καγκελάριος, η Γκεστάπο τον εκτέλεσε με συνοπτικές διαδικασίες. Και λέω ότι «δεν μάθαμε το ποιος και το γιατί» διότι οι φωνές ότι όλο αυτό ήταν ξεκαθάρισμα εσωκομματικών λογαριασμών, πνίγηκαν από την ταχύτητα των γεγονότων που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια.

Το φάντασμα της προβοκάτσιας ήταν ορατό, αλλά ποιος να μιλήσει; Η δολοφονία βόλευε πολλούς. Τα αστικά κόμματα βρήκαν μία εξαιρετική ευκαιρία να κάνουν «πλειοδοσία μετριοπάθειας» στην προσπάθεια να κατευνάσουν τα πνεύματα στην κοινωνία. Και ο Χίτλερ; Εκμεταλλεύτηκε το περιστατικό και τη δυναμική που αυτό προκάλεσε, στο έπακρο. Ο συγγραφέας Daniel Siemens στο εξαιρετικό βιβλίο του “The Making of a Nazi Hero: The Murder and Myth of Horst Wessel” μας περιγράφει τι ακολούθησε.

Αν και όλα έδειχναν ότι η ενέργεια έμοιαζε περισσότερο με ψυχρό επαγγελματικό συμβόλαιο θανάτου παρά με πολιτική δολοφονία, η προπαγάνδα του Goebels κάλυψε τεχνηέντως όλες τις «μικρές» και «ανεξήγητες» λεπτομέρειες και κατασκεύασε τον μύθο του νεαρού αγνού αγωνιστή και ποιητή που «δολοφονήθηκε από το σύστημα». Στην «παρέλαση» της κηδείας του, είχε ήδη ετοιμαστεί η μελοποίηση σε ένα από τα ποιήματά του, το “Die Fahne Hoch” («Ψηλά η Σημαία» που φώναζε, αν θυμάστε, και ο Μιχαλολιάκος), το οποίο υιοθετήθηκε ως ο ύμνος του Ναζιστικού Κόμματος και έμεινε ως το «Τραγούδι του Horst Wessel» (Horst-Wessel-lied). Στα χρόνια του ναζιστικού σκοταδισμού γράφτηκαν αμέτρητες βιογραφίες του νεαρού, γυρίστηκαν ταινίες, παίχτηκαν θεατρικά, μετονομάστηκε η γειτονιά που δολοφονήθηκε σε Horst Wessel Stadt και, τέλος, έγινε άγαλμα στην πλατεία που έφερε το όνομά του, και η οποία μετονομάστηκε μετά τον πόλεμο σε Rosa Luxembourgplatz.

Ο θάνατος του νεαρού εξυπηρετούσε πολύ τους στόχους του storytelling του ναζιστικού καθεστώτος, αλλά πάνω από όλα εξυπηρέτησε απίστευτα τους Ναζί πριν πάρουν την εξουσία το 1933, σε μία περίοδο που τα πράγματα ήταν πολύ ρευστά και για αυτούς και για τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Πρώτον, η απέχθεια που προκάλεσε το έγκλημα «μαλάκωσε» τη θυμωμένη στάση των δημοκρατικών κομμάτων απέναντι στη φονικότητα των Ναζί και των Ταγμάτων τους στις γερμανικές γειτονιές. Πλέον η πολιτική εγκληματικότητα δεν ήταν «ίδιον των Ναζί» αλλά «ίδιον των καιρών». Δεύτερον, η περίοδος πολιτικής ύφεσης που ακολούθησε τη δολοφονία του Wessel πάγωσε τα ανακλαστικά των δημοκρατικών δυνάμεων της Γερμανίας. Στη λογική τού να «αποφύγουμε το οφθαλμός αντί οφθαλμού και την πολιτική αυτοδικία», η επίκληση στη λογική και τη μετριοπάθεια από όλους τους πολιτικούς χώρους άνοιξε ένα εξαιρετικό παράθυρο ευκαιρίας στον Χίτλερ. Αριστοτέχνης της μετριοπάθειας ο Αδόλφος, με την κοινοβουλευτική του ομάδα στο Reichstag διαμόρφωνε επί τρία χρόνια όλες τις προϋποθέσεις που θα οδηγούσαν σε «γάμο» το κόμμα του με τα άλλα κόμματα της Δεξιάς των οποίων οι πολιτικοί αρχηγοί, Franz von Papen και Kurt von Schleicher δεν ήταν σε θέση να διαμορφώσουν ικανές ή αυτοδύναμες πλειοψηφίες. ‘Όταν ο Πρόεδρος Paul von Hindembourg, σε συνεννόηση με τους υπόλοιπους Δεξιούς, κάλεσε το 1933 τον Χίτλερ να του αναθέσει το πόστο του Καγκελάριου του Reich, έδινε το πόστο σε έναν άνθρωπο που όλοι θεωρούσαν μετριοπαθή και λογικό.

Η ιστορική σημείωση που σας παρουσιάζω παραπάνω δεν παίρνει την αξία της τόσο από την αφήγησή της όσο από τον, μάλλον, τεχνικό όρο: παράθυρο ευκαιρίας. Είδαμε πως η δολοφονία ενός νεαρού ακτιβιστή λειτούργησε ως «παράθυρο ευκαιρίας» για τους Ναζί να κατασκευάσουν έναν ιδανικό ήρωα και μετά να στραφούν σε μία ρητορική μετριοπάθειας. Είδαμε όμως και πως τα κόμματα της Αστικής Δεξιάς αξιοποίησαν το «παράθυρο ευκαιρίας» που άνοιξε μετά τη δολοφονία, προκειμένου να θεμελιώσουν την προσέγγισή τους με τις πολιτικές δυνάμεις που τους έλειπαν καθώς βρίσκονταν στον χώρο της Ακτιβιστικής Δεξιάς του Χίτλερ.

Σαν υποψιασμένος πρώην Αριστερός, κρατάω την αναπνοή μου για να δω τι ευκαιρίες θα δώσει στη μαύρη ελληνική Δεξιά το παράθυρο που φαίνεται να ανοίγει. Θέλω όμως να υπογραμμίσω πως ό,τι και να συμβεί, στην Πολιτική Ιστορία του κόσμου, το αίμα δεν είναι ποτέ πολιτικά τυχαίο ή ηθικά αθώο. Υπάρχει όμως για την πολιτική λήθη μία γραμμή άμυνας: Να μην ξεχνάμε ότι οι νεκροί της Δημοκρατίας δεν είναι το ίδιο με τους νεκρούς του Φασισμού. Μόνο ο θρήνος των μανάδων είναι ίδιος.

του Δημήτρη Ψαρράκη

*Ο Δημήτρης Ψαρράκης είναι Οικονομολόγος. Σπούδασε Διεθνείς Σχέσεις και Χρηματοοικονομικά στο Harvard, καθώς και Ανάλυση Χρηματοοικονομικών Ρίσκων στα πανεπιστήμια Stanford και Columbia. Είναι αναλυτής διαχείρισης τραπεζικών κινδύνων στο Λουξεμβούργο και την Ολλανδία, ενώ κατά την περίοδο της κρίσης (2010-12) ήταν επιστημονικός συνεργάτης της Βουλής για θέματα οικονομικής πολιτικής.
________________________________________________________________
Shortlink: http://wp.me/p1eFQy-2qS